SE MOSTRÓ EL LAGARTO / TALAKASIYALH XKGOLOLO — ojarasca Ojarasca
Usted está aquí: Inicio / Escritura / SE MOSTRÓ EL LAGARTO / TALAKASIYALH XKGOLOLO

SE MOSTRÓ EL LAGARTO / TALAKASIYALH XKGOLOLO

LUIS ÁNGEL GANDARA OLAYA

El indio se detuvo a la orilla del camino, frente a la gravera con los pies punzando y la espalda adormecida, bajo el sofocante calor de la canícula. Comenzó a balancearse, a punto de caer desmayado y con un solo movimiento dejó caer su tercio de leña al suelo. De pronto frente a sus ojos, a dos metros de él, se mostró el lagarto tan paciente y elegante, tan bárbaro y majestuoso. El lagarto posaba como un glorioso monumento, el cual mirando directo a los ojos penetra en tu mente, provocando los más desconocidos pensamientos. De esta manera en la mente del indio aparecían imágenes, figuras, sonidos, textos, olores y fantasías; la guerra, el sexo, el crimen, la sed, la violación, la danza, el llanto, el pecado y el placer. Las voces de los ancestros del indio estaban más presentes que todo, pedían fuego y anhelaban la muerte del lagarto. La sangre fría del reptil le comunicó al indio que ese sacrificio sería en vano, porque la belleza del lagarto es eterna. En ese momento los impetuosos rayos del fogoso sol hicieron arder la leña y, con cada crujido que ésta producía, el sudor escurría más y más por el rostro del indio. Así que se dejó caer de rodillas justo a un lado del fuego. Miró fijamente al lagarto, suspiró y le gritó: ¡ama bien a mi esposa, su belleza es idéntica a la tuya! Y continuó cayendo, ahora inclinado hacia el fuego para ser absorbido por él. Luego cayó la tarde y vino la lluvia con ella, y la lluvia, ¡oh la lluvia! La lluvia sólo limpia lo que ella quiere.

 

Wa limaxkgan tachokgolh xkilhapan tiji, xlakatin katsiksnan lhtinkintilay xtantun chu xa mixni kstipun, xtampin nila tajaxan xkilhtamaku lhkakna. Tsukulh talakpatay, ey xlakan xa talakgatsiswan chu ka makgtum tatsuwilh makgalh pistsu xkiwi kkatutsu. Xalan kxlakatin xlakgastapu lata xya akgtuy xlilhman xli makgat, talakasiyalh xkgololo xa skamama chu tlan kaxya, ninta xala chu likaknit. Wa xkgololo stlan xya lakum patum chiwix tlajana, la statwa na ukxilha kxlakgastapu pulaktanu kmin talakapastakni, maktsukuma ni xatalakgapasni talakapastakni. Neyma kxtalakapastakni limaxkgan xtasiyamakgolh lakapunin, laktsu tamakani tlawan, tamakawan, talakgtsokgxtun, takgankgawanat chu talakapastakni wantuku ni anan; wa talamakgnit, wa talakgxtumit, wa tamakglakgalhin, wa takgalhputit, wa talekgamanat, wa tatantlin, wa tatasat, wa talakgalhin chu wa talakgpuwan. Wa xchiwankgoy xlaktatajni xwankgonit limaxkgan, anta xwilakgolh, kskimakgolh lhkuyat chu xlinit xkgololo. Wa xa lhkanana xkgalhni xkgololo makatsinilh limaxkgan pi tama talamakgnit kawa nawan xlakata xa xlipan xli stlan xkgololo. Tunkun xa tliwakga xmakgxkgakgat xa tliwakga lhkuyat chichini makgsanilh kiwi chu akgatunu xa skawawa tamakasan, wantuku uma xmakgalama, wa xunut tlakg xlakatlawama chu tlakg kxlakapun limaxkgan. Xakstu lakgtsokgoslakalh lunta xpaxtun lhkuyat. Liwana ukxilhlhi xkgololo, jalhpanilh chu pixlanka kilhanilh: ¡liwana ka paxki kim puskat, xli stlan na chuna lakum mila! Chu xti lakantilay, lakgtsokgosta ya klhkuyat xlakata wa ka lhtankticha. Alistalh kgotanulh chu tamilh sen, chu sen, ¡oh sen! Wa sen xmanwa xakay wantuku xa lakaskin.

__________

Luis Ángel Gandara Olaya, vive en Teziutlán, Puebla.
Traducción al totonaco por José Luis Vicente Santiago, vive en Huehuetla, Puebla.
Ambos estudian en la Universidad Intercultural del Estado de Puebla.

comentarios de blog provistos por Disqus