HACERSE HOMBRE / TACHIXKUWITAT / 287 — ojarasca Ojarasca
Usted está aquí: Inicio / Escritura / HACERSE HOMBRE / TACHIXKUWITAT / 287

HACERSE HOMBRE / TACHIXKUWITAT / 287

STAKUNÍSIN LUCAS

–Oscura y muda está la noche, es una noche extraña, sin ladridos de perros, sin el coro de grillos y sin luna —comenta la partera al entrar a la casa.

Mamá no responde, su dolor es inmenso por mi culpa. Alrededor nuestro también están papá y los abuelos, están contentos porque verán asomar mi rostro. Y cómo no van a estarlo, si seré el primer hijo, el primer nieto que le enseñarán a ser y estar en este tiempo. Durante varias lunas he estado aquí adentro, en mi primera casa, en el vientre de mamá. No soporto estar aquí, no distingo la luz, todo el tiempo estoy inclinado, aburrido y apachurrado por sus intestinos. Solamente escucho los latidos de su corazón, su voz, la voz de papá y de otras personas desconocidas. Mamá me considera su confidente, me cuenta todo. Conozco perfectamente su felicidad, su tristeza, sus miedos. Ella cree que soy una niña, me trata como a una niña. En las tardes cuando el sol alumbra con una luz cansada, ella acostumbra llevarme de paseo. Llegamos al parque donde hay un pequeño lago y mientras ella admira cómo el céfiro mueve la mirada del agua, comienza a platicarme que cuando mis pies comiencen a andar y mi boca a hablar, ella me llevará a la escuela. Ha tejido vestidos y blusas para mí, también me platica que me comprará muñecas, aretes y pulseras para adornarme, y que cuando mis cabellos estén largos, ella se la pasará horas y horas peinándome.

Al caer la noche nos regresamos a casa, siempre me canta una canción y yo la escucho hasta que su voz se desvanece entre mis sueños. Mamá ha quedado esmirriada desde que estoy dentro de ella, pues lo poco que come viene a mí y su estómago casi siempre está vacío. Se la pasa rascándose el cuerpo todo el día y frecuentemente vomita. Ella tiene un sueño. Que un día yo logre ser alguien importante en la vida, una piloto, una astronauta, una estrella de rock, algo que ella no pudo lograr.

Yo quisiera dialogar con ella, darle mi opinión y gritarle que soy un varón, pero no puedo, mis ojos están fundidos todavía, mis labios y mi lengua no se mueven. Soy inservible todavía.

En fin, después de estar encerrado aquí por un largo tiempo, he elegido esta noche extraña para salir del vientre de mamá y comenzar a explorar el mundo. –¿Qué sucede? —me pregunto.

Mamá está aterrada, tiene un intenso dolor de cabeza y parece desfallecer. –Complicaciones —avisa la partera con su voz asustada y desgastada. Estoy aterrado al igual que mamá, mis pies desnudos se han asomado, mis huesos frágiles se rompen y mi corazón se asfixia, sufro y mamá también. Todos salen apresurados en busca de ayuda y nosotros seguimos en complicaciones.

Después de un rato observo a mamá, soy una especie de hálito ahora, hálito de esta noche extraña, logro distinguir a mi cuerpo callado, pálido e inmóvil, que descansa entre las manos esqueléticas y arrugadas de la partera. El viento fuerte de la noche me absorbe, poco a poco abandono mi cuerpo y mamá llora, llora, llora… –Pokglh wi chu tsililh wi tsisni´, kaaxatanu tsisni´, nitasakgoy chichi´, ni tlikgoy silankgna´ chu nitu papa´—wan malakgtaxtina´ laa tanuch kchiki´.

Ni para wa kgalhtinan kintse´, kinkuenta lipikwa katsanima. Na kinkastiliwilikgonitan kintlat chu kinatatana´, lipaxuwamakgolh kumu naklakachín. Ma nixlipaxuwakgolhinchu, kumu kit xapuxku xkgawasakan nakwan, xapuxku tanat, ti pulh namakgalakakatsikgo unú nkakilhtamakú. Xliakglhuwata papa´ unu ktanuma, unu kxlikgasiya kinchik, kxpokgo kintse´. Nalh kmakalay uyanu ktanuma, ni kka’ukxilh, watiya tu kaa ktakpustuktanuma, klakgachanitanuma chu klitalakgxpitama xpaluwa´. Kamanwa kkgaxmat lala kgosnan x´anima, kkgaxmat laa chuwinan, laa chuwinan kintlat chu laa chuwinangoy amakgapitsin ti nikkgalhlakgapaskgoy. Kintakatsiy kintse´, paks kilixakgatli ntu aktsú. Aktanks klakgapas xtapaxuwan, xtalipuwan, xtapikua´. Chi xla katsiy mat tsumat kit, lakumu tsumat kixakgatliy. Cha laa akxni a takgalana makgaxkgakganani chichini´ lismaninita xla ki’an mapaxialhni. Klakapulhaw kkilhpuitat tani wi kilhtsina chuchut chu xlimokgwa lilakgastanan xlanchu lala lakgmonkgay chuchut maa ún, tsukuy kinkgalhxakgatliy: pi mat cha laa naktsukuy tlawán chu tlan nakmaskujuy kinkilhni´ nakiliyani xla kpukgalhtawakga´. Kintsapaninita´ laktsu kinkgan chu kinkamisa, naa ankgalhin kiwani pi nakinkini kilikgaman, ki’akgastujut chu kintapakganu´ tu nakilikaxyaway, chu mat cha laa laklhmana nawan kinchixit watiya tu naki´akxkittawilay.

Akxni laa chin tsisni´ ktaspitpalayaw kkinchikkan´, ankgalhin kintliniy akgtum tatlin chu kkgalhakgaxmat asta laa lakgsput xtachuwin kkintamanixnit. Laklalhá kintse´ laa unu kpulaktanuma, pus cha tu tsinu way paks kit kilakgchin chu juyu ankgalhin pulakchuna tawila xpumaklhtaway, watiya tu makxkilitayakan chu tsapu patlanan. Kgalhi xla akgtum xtamanixnit. Pi akgtum kilhtamakú xlakaskinka nakwan klatamat, xmatlawanina putlaw, chatum astronauta, chatum tlanka tlakgna´ xla rock, wantu ni lalh makgantaxtilh xla´.

Xaktachuwinalh kit klakgati, xakwanilh tu klakapastak chu xakwanilh pi kgawas kit, cha nikmatlani, lhkukgonitku kilakgastap, ni tatsuwikgo kinkilhpin chu kisimakgat. Ninatu kililakan. Pus namanchu, lala xlimakgasa´ unu ktalakgachitanuma, klaksaklh uyama akgtum xatanu tsisni´ pi naktaxtu kxpokgo kintse´ chu naktsuku kalakgapasnan kkatuxawat. –¿Tu lama? —kkgalaskinkan.

Likwa pikwanit kintse´, likwa katsama xakgxakg chu aya lakgawiti tasiyu. –Snunamputun —limakatsininan malakgtaxtina´ xasputni chu xapikwa xtachuwin. Likwa kpikwanit laa kumu kintse´, talakaxtukgolha xalakgsluntulu kintantun, ta laktukxmakgo xatsatsinin kilukut chu jikswama ki´anima, kpatinama chu nanana´ kintse´. Paks tsukukgoka talanakgokan ankgoka putsakgokan ti tlan namakgamakgtayanan chu achuna kin kpatinamaw.

Likasliya kukxilh kintse´, kaya xakakswa ‘un chu kit, kakswa ‘un xla uyama xatanu tsisni´, tlan klakglakachan xasputni kimakni, xalhniwiw chu xakakswa’ nima jaxma kxalakkunchili chu lakgkgakgalan xmakanin malakgtaxtina´. Kixokgwatiy xatliwakg x´un tsisni´, tsinu tsinu kxtakgwili kilakni, chanchu kintse´ tasáy, tasáy, tasáy…

__________

Stakunísin Lucas (Gaudencio Lucas Juárez) escribe en totonaco. Es originario de Tuxtla, Zapotitlán de Méndez, Puebla.

 

comentarios de blog provistos por Disqus