AGONÍA / NETAYOKOLTILIS — ojarasca Ojarasca
Usted está aquí: Inicio / Escritura / AGONÍA / NETAYOKOLTILIS

AGONÍA / NETAYOKOLTILIS

GIOVANNI CLEMENTE BALTAZAR

Mamá Juana camina por la cocina, va alumbrando la noche con la llama de una vela, su gato persigue sus pasos acariciándole los tobillos con su larga cola, ella se detiene, deja la vela sobre la mesa y con mucho cariño carga en sus brazos a su gato perdiéndose en el universo verde de sus ojos y le acaricia la panza.

Toca la puerta y mirando los ojos de su hija, como si la puerta fuese un espejo, mamá Juana y su hija se miran a los ojos ambas cargando su amor, ella a su gato que vivía allí hace más de diez años y su hija cargando a su nieto, que desde hace tres años vino a la tierra nomás a padecer.

El gato brinca al suelo, ella toma a su nieto y lo lleva a la mesa, cuando lo destapó el niño se retorcía de dolor, su cuerpo estaba lleno de ronchas rojas y bien hinchadas y en sus chillidos se notaba que hasta respirar le costaba.

Manda a su hija a cortar hierba de mozote y unas pencas de sábila, mientras ella prendía el fogón. Le pasó un huevo de totola en todo el cuerpo, las palmas de las manos, las plantas de los pies y hasta debajo de los brazos. Luego, con tizne del comal, con un dedo le dibujó una cruz al huevo y lo enterró en las brasas, donde explotó dejando la cocina con olor a azufre.

Cuando su hija regresó, abrió las pencas por la mitad y lo embarró con las babas de la sábila por todo su cuerpo. Machacó las flores de mozote en un molcajete y en medio de oraciones, con las flores molidas en la punta de su dedo, se lo metió hasta la garganta de su nieto, porque según su creencia eso le ayudaría a vomitar el mal.

Esperaron un rato y aunque la hinchazón de las ronchas había calmado un poco, el niño aún lloraba mucho, tanto que los ojos y su frente los tenía llenos de venitas verdes que le parecían que le iban a reventar.

Mamá Juana le dio un té de hierbas a su hija y la miró tomárselo mientras acariciaba a su gato que ronroneaba sobre sus piernas y cuando se quedó dormida, mamá Juana se hincó en el suelo y con el machete picó la tierra hasta que le sangraron las manos, haciendo un hoyo del tamaño del pequeño. Con un poco de agua y tierra suelta hizo lodo con el que le cubrió la cabeza al niño y lo acostó en el hueco, bajó la vigilancia de su gato que la miraba atento, sentado bajo el fogón, lo llamó y se acercó sin dudar frotándose contra sus piernas.

Mamá Juana comenzó un canto que no recordaba dónde había aprendido y cargó a su gato apretándolo contra su pecho, y era ella ahora quien frotaba sus mejillas contra su pelo. Unos minutos después a tientas encontró el machete a su lado y de un solo tajo le rebanó el cuello, como tantas veces lo hizo con gallinas y cerdos, pero ahora sobre la sangre que escurría a grandes chorros caían sus lágrimas, y mezcladas sangre y lágrimas bañan el cuerpo de su nieto, que poco a poco fue abandonando el llanto y volvía a la calma.

Al amanecer, con un cielo tan brillante y con tantos pájaros cantando, lo que pasó se parecía más a un sueño, pero había sido tan real como la tierra que a puños dejaba caer sobre el cuerpo de su gato que, junto a su hija y a su nieto, enterraron bajo la sombra de una flor.

Tena wana nejnemia kampa ni tikoteno, in yohuak ki milintiaya ika se tahuil, ijkoj kemej nejnentiou ni mistoj ki mets tojtoka huan ki xakualojtiu imetskechtaj ika ni hueyi kuitapil.

Yejhua mo ketsak huan ki talij yin tahuil itech koutipaj, ika miak netasojtalis ki napalohua ni mistoj huan mo ixpoloj itech ni elhuikatij ixtololojxoxokmej, ki pox xajxakualohuaya.

Kajkalanijkej in kaltatsakualoni huan ki ix ita ni sihuapil ixtayokol tachixtok ijkuak tatapoj, mo kahuak kemej teskat tein ika se mo ixita nen kaltatsakuil, Tena wana huan ni suapil mo ix itakej, omej ki napalohua ni in tasoj.

Tena ni mistoj, tein nemia ihuan panohuayaya majtakti xihuit huan ni sihuapil ki napalojtok ni ixhuiu tein yekij eyi xihuit nemiko nikaj taltikpak sayoj tajyohuiko, ni mistoj pantsikuinik talixko huan kemaj ki kuili ni ixhuiu huan ki huikak ne kohupani keman ki ixtapopk in pilkonet mo kuekuelohuaya ika miak tekokojkayot nochi nineketsalis pexontoya ika huejhueyi chichilkokomej ki nextiaya keniu kemej kuak mijyotiaya ki kokohuaya.

Ki totokak ni sihuapil maj ki tekiti tsikitsi mosoxihuit ihuan se posokxihuit ikechyo huan kemaj yej pehuak ta kahuantia. Ika se totoltet pehuak ki xakualohua ni ixhuiu nochi ni neketsalis, ni maxokpal, ni mets xokpal huan ni sekatatampa ompa ki kuik tilkomal huan in piotet ki ijkuilohuili se kolotsi, ki tikopachoj huan keman topoj sentakuiknochi ni tikotenopehua neli taposajyaya, keman ejkok ni sihuapil ki ixtapaj nen posokmait huan ki kuijkuilti ni alakyo tech nochi ni neketsalis, ki mojmoltak nen mosoxochit itech se sokikaxit, ika miak tiotajtol ki tempachoj ni ixhuiu, kemej yej itaneltokalis ki chihuak maj mijsota in tatelchihualkokolis.

Mochiakej tepitsi huan maski patsahuayakej nen chichilkokomej nen pili telsenka chokayaokhuan ni ixkuakopankiskej xoxoktalhuamej mo itaya majyakotonitij.

Tena wana ki makak ni sihuapil se xiuopaj ki mohuisohuaya keniu tayi ijkuak yej ki ajalaxohuaya ni mistoj neli yoltasahua itankuaixko.

Ijkuak ni sihuapil kochtiajki Tena wana mo tankuaketsak huan ika tepostatekiloni ki kojkoyoniin tal huan ma eskisak,ki chisjchihuak se taltekoch kemej akiskia nen pili. Ika tepitsi at huan talmomox ki chihuak sokit tein ika ki kuapachoj nen pili huan kitekak itech taltekoch, nochi ni ixtenoj mistoj tein semi ki itaya tokotsietok tanakasta in tikoteno, ki notsak huan amo ojpa ki nemili motokis mo xakualojtiajki itech ni metshuaj.

Tena wuana pehua mo kuikatia ika se kuikatil tein amo ki matia kani huelik huan ki napaloj ni mistoj ki tokotsnahuaj iyolpaj. Yejhua katka yekintsi tein mo ix xakualohuaya ika nen ni ijhuiyo mistoj. Satepa ki maajsikin tepostatekiloni inakastahuan ika sepa ki huitatso ki kech kotonak kemj miakpa ki chihuak ika pimej huan pitsomej, sayoj yekintsi tech yin esti tein mimilohuia neli miak,mimilohuia nio ixayo, huan maneliutik ixayo huan esti ki pakayaj ni ixhuiu tein yojyolik ki panohuiaya nenchokalis huan kuali mo machiliaya.

Ijkuak tanestiayaya, ika se elhuikak neli tanestik huan ika miakej totomej mo kuikatiayaj, tein mo chihuak majya sayoj katka se takochitalis, sayoj mo machiliaya tein neli majya mochiuk kemej nental tamatsol ki kajkahuaya ipanko ni mistoj, tein ni si huapil huan ni ixhuiu ki taltokkej itampa se kualtsi xochitl.

__________

GIOVANNI CLEMENTE BALTAZAR (17 años) escribe en náhuatl. Es originario de Zacatipan, Cuetzalan del Progreso, Puebla. Este relato fue ganador del premio Gusanos de la Memoria 2022.

comentarios de blog provistos por Disqus